Dijkenrijk

Dordrecht is de oudste stad van Nederland. Het Eiland van Dordrecht ligt in een waterrijk gebied waar verschillende rivieren samenkomen en is omringd door een dicht dijkennetwerk. Zoals op veel andere plaatsen zijn veel van de kleine binnendijken hun functie verloren, omdat de buitendijken werden opgeschaald. Felixx zette het oude netwerk van afgedankte dijken om in een nieuwe klimaatadaptieve leefomgeving. Cultuurhistorie en klimaatadaptie Klimaatverandering zal onze omgeving veranderen. Bij het herstructureren van stad en land, is het van cruciaal belang om leefomgevingen te blijven realiseren waarin mensen zich niet alleen veilig en beschermd, maar ook comfortabel voelen. Daarin speelt het integreren van cultuurhistorische waarden met nieuwe ruimtelijke structuren een grote rol. Bestaande omgevingen zijn reeds vertrouwd, en door gebruikers op een bepaalde manier gewaardeerd. Het zijn landschappen met een verhaal in zich. Het zorgvuldig organiseren van een transformatie, die bestaande waarden samenvoegt met nieuwe elementen maakt de stap naar het landschap van de toekomst een stuk makkelijker te nemen. Het bestaande comfort blijft behouden, bescherming tegen nieuwe risico’s wordt toegevoegd en geïntegreerd. Dat vergroot het draagvlak bij de start en versnelt de transitie die daarop volgt. Dijken Sterke functionele structuren organiseren het Nederlandse landschap, en zorgen tegelijkertijd voor een onderscheidende ruimtelijke identiteit. Dijken zijn daarvan wellicht het meest uitgesproken voorbeeld. Het waren de grenzen rondom gebieden die werden ontgonnen, ingepolderd of drooggelegd. Vaak werden ze beplant of bebouwd. Geleidelijk aan ontstond een divers en relatief kleinschalig netwerk van grondlichamen die het verstedelijkt en buitengebied doorkruisen. Afgelopen decennia hebben grote primaire waterkeringen echter de rol van de kleinere dijken overgenomen. Deze secundaire keringen verloren grotendeels hun functie. Als louter ruimtelijke relicten lijken ze vaak te verdwijnen bij transformaties van stad en land. Één van de belangrijkste identiteitsdragers van het Nederlandse landschap wordt daardoor bedreigd. Kunnen we deze historische dijkstructureren heractiveren en opnieuw bestaansrecht geven? Felixx onderzocht de mogelijke rol van de historische dijkstructuren voor de organisatie van een klimaatadaptief landschap. Dordrecht Dordrecht is de oudste stad van Nederland. Gelegen in een waterrijk gebied, waar verschillende rivieren samenkomen, wordt het Eiland van Dordrecht omringd en dooraderd met een dicht netwerk van dijken. Vele van de dijken binnen het eiland zijn hun oorspronkelijke functie verloren door het opschalen van de buitendijken. Felixx onderzocht de historische ontwikkeling en de huidige werking van de dijken. De ontwikkeling van Dordrecht tot een klimaatadaptief eiland is verkend aan de hand van 4 thema’s met individuele agenda’s: water, groen, programma en infrastructuur. Voor elk thema zijn de verschillende agenda’s geprojecteerd op de historische structuur van de dijken. Dit resulteerde in drie ontwikkelingsmodellen voor een klimaatadaptief Dordrecht, met een erg uiteenlopende stad als resultaat. Alle agenda’s zijn binnen ieder model gerealiseerd, waarbij de historische dijkenstructuur is ingezet als ruimtelijk raamwerk voor transformatie. slider Model 1: De Biesbosch                                  Dit model beschouwt Dordrecht als onderdeel van de Biesbosch. De dijkzones worden groen-blauwe corridors en het water wordt het eiland binnengehaald om natuur te ontwikkelen en een levend watersysteem te creëren, zodat er directe routes naar de Biesbosch kunnen ontstaan. Wonen en recreatie kan kleinschalig in de natuur.                                            Model 2: Randstad                                      In dit model wordt Dordrecht ontwikkeld als parkstad aan de Biesbosch, als laatste bastion van de Randstad. De dijken worden ingezet als een lineair metropolitaan park, verdicht en geprogrammeerd met nieuwe recreatieve- en woonfuncties. Aan de buitenrand van het eiland komen nieuwe satellietsteden, die de grens met de Biesbosch markeren.                                                                     Model 3: Zelfvoorzienend Eiland                                   Dordrecht wordt voorgesteld als een zelfvoorzienende gemeenschap op een circulair eiland. De dijken zijn zowel productievelden als sociale verbindingen. Ze bieden ruimte voor voedselproductie, het opvangen en hergebruiken van regenwater, het opwekken en hergebruiken van energie. Het worden belangrijke sociale structuren die scholen en verzorgingstehuizen integreren.                                                         Lessen Het onderzoek naar het Eiland van Dordrecht heeft thematische verkenningen en ontwikkelmodellen opgeleverd voor een toekomstbestendige, klimaatadaptieve stad. Daaruit kunnen 4 algemene lessen getrokken worden: Het bepalen van de relevantie van historische structuren in toekomstige opgaves moet onderdeel worden van de waardering van cultuurhistorisch erfgoed. De historische waarde van landschappen wordt bepaald door een eclectische combinatie van verschillende tijdslagen, niet door een specifiek tijdsmoment te isoleren of idealiseren. Klimaatadaptatie is geen eenduidige opgave met een generiek antwoord. Het bestaat uit meerdere aspecten die vragen om zorgvuldige afstemming en prioriteitsstelling. Klimaatadaptatie is niet louter een technische, maar ook een ontwerpopgave. Technische optimalisaties kunnen op verschillende manieren worden geïntegreerd en gerealiseerd, wat kan leiden tot heel uiteenlopende omgevingen. Dit plan is onderdeel van het programma ‘Stedenbouw voor Extremen’, georganiseerd door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. Het initiatief is gericht op het ontwikkelen van voorbeeldprojecten, die een integrale benadering laten zien van klimaatuitdagingen in relatie tot bestaande erfgoedstructuren. Felixx heeft voor deze opgave een team samengesteld met IHE Delft Institute for Water Education en de gemeente Dordrecht.